द्रौपदीचा मृत्यू
तो पांडवांचा अखेरचा प्रवास होता. सारी राजवस्त्रे, अलंकार, सारी सूखे त्यागून ते स्वर्गाचा मार्ग आक्रमित होते. यापूर्वीही त्यांनी अनेकदा यापेक्षा खडतर प्रवास केला होता. अगदी बालपणापासून त्याच्या नशिबी सतत संघर्ष करणे होते. प्रत्येक वेळा या पाच जणांची वज्रमूठ एक राहिली. प्रत्येक संकटाला तोंड देत त्यांनी यशस्वीपणे आपला जीवनप्रवास चालू ठेवला.
पांडवांचे जीवन सतत अस्थिरतेच्या मार्गावरून फिरत राहिले. पदोपदी नियतीने त्यांची परीक्षा घेतली. अनेकवेळा अचानकपणे अतर्क्य अशी संकटे त्याच्यावर कोसळली. प्रत्येकवेळी मोठया हिमतीने लढून त्यातून सुटले. आयुष्याच्या एका वळणावर कृष्ण त्यांचा सखा-सोबती झाला. रणरणत्या उन्हात जणू सुखाची सावली मिळाली.
अशाच एका भावरम्य क्षणी द्रौपदी आयुष्यात आली. द्रौपदी म्हणजे धगधगती ज्वाला. तिच्यामुळे पांडवांचे जीवन अधिक प्रवाही बनले. तिने साऱ्या पांडवांना सतत पेटत ठेवलं. सौदर्याची मूर्तिमंत खाण असलेली द्रौपदी अतिशय मनस्विनी व मानिनी होती. द्रौपदी म्हणजे पांडवांना एकत्र बांधून ठेवणारे सूत्र होते. तिने त्यांच्या अस्मितेचे व शौर्याचे यज्ञकुंड सतत पेटत ठेवले होते.
आज या अखेरच्या प्रवासात मनात भूतकाळाबद्दल कोणतीच तक्रार नव्हती. राग, लोभ, मोह, मद, माया, मत्सर या साऱ्याच्या पलीकडे निखळ शांतीचा, सुखाचा शोध घेण्यास निघाले होते. अठरा दिवसाच्या विनाशकारी युद्धानंतर हाताच्या बोटावर मोजता येतील, एव्हढेच योद्धे शिल्लक राहिले होते. साऱ्या भरतवर्षाचे अपरिमित नुकसान झाले होते. सखे-सोबती, वडीलधारी माणसे, आप्तेष्ट, गुरुवर्य सारेच या युद्धात मारले गेले होते. खरंतर त्याच वेळी युधिष्ठराच्या मनात वैराग्याचा विचार आला होता. युद्ध जिकूंन काय उपयोग ? राज्य कोणासाठी करू ? असे असंख्य प्रश्न त्याच्या मनी निर्माण झाले. पण कृष्णाच्या युक्तिवादाने त्याची विरक्ती टळली. पांडवांनी प्रजेला अभिमान वाटावा असे आदर्श राज्य निर्माण केले. कालांतराने एका व्याध्याच्या बाणाने श्री कृष्णाची अवतार समाप्ती झाली. शरीरातून प्राण निघून गेल्याप्रमाणे पांडवांचे जीवन अर्थहीन व निरस झाले. अखेर व्यासांनी पांडवांनात्यांचे जीवनकार्य समाप्त झाल्याची जाणीव करून दिली. स्वर्गप्राप्तीसाठी हिमालयाची वाट पकडावी असे सुचविले आणि स्वर्गाकडे जाण्याचा प्रवास सुरु झाला.
आज पांडव विरक्त होते. मन मोकळे होते. या अंतिम क्षणी पुन्हा मागे वळून बघण्याची गरज नव्हती. काय चुकले-काय बरोबर, धर्म-अधर्म, नीती-अनीती अशी कोणतीच द्वंदे नव्हती. सूर्य किरणांनी चमचमणारी बर्फाळ हिमशिखरे, विविध रंगीत फुलांनी भरलेल्या दरडी, स्वछ पाण्याचे झरे, निळसर आकाशात झेप घेणारे पक्षी यापैकी काहीच त्यांना आज खुणावत नव्हतं. एखाद्या ठिकाणी थांबून निसर्ग सौदर्य बघावे, असेही वाटत नव्हते. पण द्रौपदीच्या मनात आजही भूतकाळ रेंगाळत होता. वाटेतला निसर्ग तिला साद घालत होता. अगदी आताही मानसरोवराचं निळसर पाणी, मंद लाटा, विविध रंगाची कमळ, जलक्रीडा करणारे हंस पाहून ती थबकली. तिची पावले रेंगाळली. सततच्या चालण्याने ती दमली होती. थोडा वेळ थांबावे, विसावी घ्यावा, असं तिला वाटत होते. पण पांडव मात्र न थांबता चालत होते. अंतिम क्षणी कोण कोणाचे नसते, हेच खरे.
द्रौपदी थोडी दुखावल्यासारखी झाली होती. तेव्हढ्यात तो रांगडा बलिष्ठ भीम मागे वळला. द्रौपदीची अवस्था बघुन तिच्याकडे आला. "द्रौपदी दमलीस, त्रास होतोय का" असे भीमाने व्याकुळतेने विचारले. द्रौपदी हसली. कमी बोलणारा पण सर्वांची काळजी घेणारा भीम आजही तिच्यासाठी व्याकुळ झाला होता. भीमाने द्रौपदीला हाताने आधार देऊन खाली बसविले. "थांबूया क्षणभर, आपला प्रवास कधी संपेल कुणास ठाऊक. " भीम उसासा टाकून म्हणाला. "हा प्रवास असाच चालू राहील, कधीही न संपण्यासाठी. " द्रौपदी स्वतःशीच पुटपुटली. "काय म्हणालीस द्रौपदी ?" भीमाने अस्वथ होत विचारले. "काही नाही नाथ, चला पुढे जाऊया आता" असे म्हणून द्रौपदी उठली. भीम द्रौपदी सोबत चालू लागला. भीम सर्वाचीच किती काळजी घेतो, असे द्रौपदीला वाटले. संपूर्ण आयुष्य भीमाने आपल्या भावांच्या रक्षणासाठी कितीतरी संकटे झेलली. कितीएक साहसे केली. मोट्या भावाच्या आज्ञेत राहूनही तो सतत वेगळ्या व्यक्तिमत्त्वाने तळपत राहिला. द्रौपदी पांडवाच्या आयुष्यात येण्यापूर्वी व आल्यावरसुद्धा भीमच पांडवांचा तारणहार होता.
द्रौपदीच्या मनी सारा भूतकाळ चित्रासारखा उभा राहिला. तिच्या जीवनात पांडवांचा प्रवेश स्वयंवरावेळी झाला. अर्जुनाने पाण्यातील प्रतिमा पाहून माश्याचा डोळ्याचा वेध घेतला. त्यावेळी ब्राम्हण वेशातील गंधर्वासारख्या सुंदर दिसणाऱ्या अर्जुनाला पाहून द्रौपदी सुखावली. मनोमन थरथरली. भविष्यातील सुखद स्वप्नांनी शहारली. सलज्ज नजरेने त्याच्याकडे पहात तिने वरमाला त्याच्या गळ्यात घातली, पण नियतीच्या मनात वेगळेच होते. त्या क्षणापर्यंत द्रौपदीचे आयुष्य स्वच्छंदी फुलपाखरासारखे होते. पण ज्या क्षणी ती पांडवाच्या आयुष्यात आली, त्या क्षणी तिचे आयुष्य धगधगते अग्निकुंड बनले. याच अग्नीचा वसा घेत ती पांडवांना चेतवत राहिली. त्याच्या पराक्रमाला उभारा देत राहिली. कुंतीच्या आज्ञेमुळे ती पाच पांडवांची पत्नी बनली. पांडवाच्या प्रवासात ती त्यांची सहचारिणी बनली.
तिचे मन अर्जुनावर होते, पण भीमाच्या सहवासात स्वतःला अधिक सुरक्षित समजायची. बलिष्टय व रांगडा भीम तिच्यासाठी वाटेल ते करायला तयार असायचा. तिच्या अपमानाने तो पेटून उठायचा. ती जराही उदास दिसली तरी तो चिंतीत व्हायचा. द्रौपदीला अनेक प्रसंग आठवले. भरसभेत तिची लज्जास्पद विटंबना झाल्यावर कौरवांच्या विनाशाची भीमाने केलेली प्रतीज्ञा. सारी सभा खाली मान घालून बसलेली असताना चवताळलेला भीम. सतत मोठया भावाच्या आज्ञेत राहणारा भीम त्या दिवशी युधिष्टराचे हात उपटायला निघाला होता, कारण त्या हाताने त्याने द्रौपदीला पणाला लावले होते. जटासुराने द्रौपदीचे हरण केल्यावर चवताळलेला भीम व त्याने जटासुराची केलेली दुर्गती आठवली. कृष्ण व इतर पांडव कौरवांशी युद्ध नको संधी हवी ह्यावर चर्चा करत होते, तेव्हा भीम व द्रौपदी मात्र अपमानाचा बदला युद्ध करून पराक्रमाने घ्यायचा, असे सुचवत होते. विराटाच्या घरी सैरंध्री बनलेल्या द्रौपदीच्या अब्रूवर घाला घालण्यास निघालेल्या किचक व अनुकीचकाची ज्या निर्दयतेने व कल्पकतेने भीमाने वाट लावली, ते आठवून ती या क्षणीही रोमांचित झाली. भीमाने तिच्यासाठी केलेल्या सर्व प्रतिज्ञा स्वतःच्या पराक्रमाने पूर्ण केल्या. तिला आठवला तो परमावधीचा प्रसंग. जीवनाचे सार्थक झाले, असे वाटण्याचा तो प्रसंग दुःशासनाच्या रक्ताने माखलेल्या हाताने त्याने द्रौपदीची मोकळी वेणी बांधली, तो क्षण त्या मानिणीच्या आयुष्यातला तो साफल्याचा व तृप्तीचा क्षण होता. वेणी बांधून झाल्यावर कितीतरी वेळ हुंदके देत रडत राहिली होती. आपल्या पतीच्या प्रेमाने भारावली होती.
खरे म्हणजे मोठया भावाच्या आज्ञेत राहिल्याने भीमाच्या पराक्रमावर मर्यादा आली होती. तिला वाटले, 'भीम मोठा भाऊ असता तर पांडवांचे जीवन अधिक वेगळ्या मार्गाने गेले असते. अपमानाचे कटू प्रसंग फारसे आले नसते. खरेच भीम जेष्ठ पांडव असता तर . . . ' विचार करताकरताच द्रौपदीला भोवळ आल्यासारखे वाटले, पाय उचलेनासा झाला, शरीरातून काहीतरी निघून गेल्यासारखे वाटले. पडता-पडता भीमाचा हात धरून ती पुटपुटली "मोठे भाऊ व्हा". त्याच क्षणी ती खाली पडली. खाली पडलेल्या द्रौपदीला बघून भीमाच्या डोळ्यात अश्रू तरारले. जणू त्याचे प्राणच त्याला सोडून गेलेत, असे वाटले.
___________________________________________________________________________________
अशा प्रकारच्या आणखी माहितीसाठी कृपया ब्लॉग चॅनेलला फॉलो करा व इतरांनाही या माहितीचा आनंद मिळवून देण्यासाठी ब्लॉग शेअर करा.
ब्लॉग शेअर करा -
ब्लॉगिंग ऍड्रेस :- bhakare.blogspot.com
__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________